Quan hệ tương tác giữa điều kiện tự nhiên với đời sống văn hóa của cư dân làng Việt cổ Đường Lâm, thị xã Sơn Tây, Hà Nội

nh nghiờn cu ó a ra nhng ý kin nhm bo tn v lu gi v nhng giỏ tr quý bỏu ca ngụi lng c. Nh vy, cú th núi cho n nay lng c ng Lõm c nghiờn cu, gii thiu ch yu trờn tng khớa cnh, nhng mi quan h tng tỏc gia iu kin t nhiờn v i sng vn hoỏ, tip cn theo hng nghiờn cu khu vc hc cú c nhng nhn thc tng hp cha mt cụng trỡnh no cp ti. 5. Phng phỏp nghiờn cu thu thp ti liu, phng phỏp in dó, phng vn, iu tra xó hi hc v nhõn hc c s dng rng rói trong giai on u. tin hnh nghiờn cu, tip cn theo hng khu vc hc (area studies) c chỳng tụi s dng lm phng phỏp ch o. õy l hng nghiờn cu ang c gii khoa hc trong v ngoi nc quan tõm. Hng nghiờn cu ny cú th hn ch c tớnh ch quan, t bin ca cỏc nghiờn cu khoa hc tỡm ra cỏc c liu c th, xỏc thc. Lun vn cng ó s dng phng phỏp nghiờn cu liờn ngnh, a ngnh tip cn i tng bng nhiu hng khỏc nhau, t ú cú th rỳt ra nhng kt lun mang tớnh tng hp v a chiu lm c s khoa hc cho cỏc nh nghiờn cu v cỏc nh qun lý khi tỡm hiu v lng Vit c ng Lõm. Ngoi ra, tt c cỏc phng phỏp chuyờn ngnh ca vn hoỏ, lch s, xó hi, nhõn hc, a lý u c ỏp dng trong lun vn ny mc thớch hp, cn thit. 6. úng gúp ca lun vn Lun vn bc u cú c mt bc tranh tng i ton din v iu kin t nhiờn - mụi trng sinh thỏi v lch s hỡnh thnh lng Vit c ng Lõm nhm h thng hoỏ t liu, cung cp nhng nhn bit mt cỏch tng quỏt v c th v lch s lng Vit c ng Lõm. Trờn c s tng hp v phõn tớch nhng t liu thu thp c, chỳng tụi ó ch ra nhng mi quan h qua li ca iu kin t nhiờn vi i sng vn hoỏ sn xut, t chc xó hi, vn hoỏ m bo i sng, vn hoỏ quy phm v vn hoỏ tõm linh tớn ngng ca c dõn lng Vit c ng Lõm 5 T vic tỡm hiu, phõn tớch ... chỳng tụi ó rỳt ra c nhng kt lun c trng v mi quan h tng tỏc gia iu kin t nhiờn vi i sng vn hoỏ ca c dõn lng Vit c ng Lõm. Kt qu nghiờn cu ny phn no giỳp cho cỏc nh chớnh sỏch cú c s a ra nhng gii phỏp nhm bo tn nhng phong tc tp quỏn, li sng ca cng ng c dõn nụng nghip c. 7. Cu trỳc ca lun vn Ngoi phn m u, kt lun, ti liu tham kho v ph lc lun vn c chia thnh 3 chng nh sau: Chng 1: iu kin t nhiờn v lch s hỡnh thnh lng Vit c ng Lõm Chng 2: i sng vn hoỏ sn xut v t chc xó hi ca c dõn lng Vit c ng Lõm Chng 3: i sng vn húa ca c dõn lng Vit c ng Lõm Lun vn c thc hin di s hng dn ca GS.TSKH V Minh Giang. Nhõn dp hon thnh, tỏc gi lun vn xin chõn thnh by t lũng bit n sõu sc n Giỏo s v s giỳp tn tỡnh quý bỏu ú. 6 CHNG 1 IU KIN T NHIấN V LCH S HèNH THNH LNG VIT C NG LM iu kin t nhiờn v hon cnh lch s l nhng nhõn t cú tỏc ng trc tip n s hỡnh thnh c trng vn hoỏ nờn khi tỡm hiu bt k mt khu vc no rt cn phi nghiờn cu sõu sc nhng nhõn t ny. Tuy nhiờn, õy khụng phi ch l nhng ham s a lý hay s kin lch s thun tuý, m phi c xem xột rong mi quan h vi con ngi v vn hoỏ. 1.1. iu kin t nhiờn v mụi trng sinh thỏi iu kin t nhiờn v mụi trng sinh thỏi thng c hiu l cỏc yu t t nhiờn nh a hỡnh, khớ hu, thu vn, t ai, Nhng trong lun vn ny, iu kin t nhiờn v mụi trng sinh thỏi c xem xột l mụi trng sng ca con ngi mt trong nhng yu t quan trng hng u to nờn bn sc vn hoỏ. Nhiu nh nghiờn cu gi ú l a vn hoỏ.Vn hoỏ cú th hiu l ton b nhng mi quan h giỏ tr do con ngi sỏng to trong quỏ trỡnh hot ng thc tin, trong s tng tỏc ca con ngi vi mụi trng t nhiờn, mụi trng xó hi. Trong ú mụi trng t nhiờn l nn tng u tiờn gúp phn to nờn c trng vn hoỏ ú. iu ny tht ỳng khi cỏc nh dõn tc hc phng Tõy ó nhn thy rng nu miờu t nn vn hoỏ ca mt tc ngi m khụng t nú trong mt khuụn viờn c th, chng khỏc no i xem bo tng : ton b hin vt ó b a ra khi mụi trng sng ca chỳng [6, tr.37]. ng Lõm trc õy thuc th xó Sn Tõy, tnh H Tõy (nay thuc H Ni) cỏch trung tõm th xó v phớa Tõy bc 4 km (theo quc l 32). So vi cỏc xó trong vựng, ng Lõm l mt xó ln gm 9 thụn: Mụng Ph, Cam Thnh, ụng Sng, Cam Lõm, oi Giỏp, Vn Miu, Ph Khang, H Tõn v Hng Thnh vi din tớch t nhiờn l 800,25 ha, trong ú cú: 415 ha t canh tỏc, 385, 25 ha t th c, dõn s 9337 nhõn khu vi 1,937 h gia ỡnh. Phớa ụng giỏp phng Phỳ Thnh (th xó Sn Tõy), Phớa Tõy giỏp xó Cam Thng (huyn Ba Vỡ), phớa Nam giỏp xó Thanh M v Xuõn Sn, phớa Bc giỏp sụng Hng (bờn kia sụng l tnh Vnh Phỳc). Trung tõm lng c ng Lõm c xỏc nh l thụn Mụng Ph, mt thụn cú dõn s ln, vo v trớ trung tõm ca lng. 7 Nm trờn vựng vn hoỏ c x oi, ng Lõm kp gia sụng Hng v cỏc ngn i ỏ ong thp kộo di ca chõn nỳi Ba Vỡ v phớa Bc, xen gia nhng cỏnh ng, nhng di t trng. Theo quan nim xa, ng Lõm l t c a, nm th to sn vng thu (Lng da vo nỳi Tn, mt ngonh ra sụng Hng) [33, tr.149]. Nhng xột v mt th nhng, ng Lõm cng ging nh cỏc a phng khỏc ca Sn Tõy, t õy khụng tt nh cỏc vựng khỏc vỡ cú nhiu ỏ ong. ú cng l im lm nờn nột c trng sinh thỏi x oi. Sn Tõy t ỏ ong khụ n cm thỡ ớt, n ngụ thỡ nhiu Tuy nhiờn, bự li, th xó Sn Tõy núi chung, xó ng Lõm núi riờng vo v trớ rt thun li v giao thụng ng thu v ng b. ng b cú Quc l 32 ni vi th ụ H Ni, vi khong cỏch gn 50 km, do ú vic giao thụng liờn lc vi cỏc trung tõm ln ca a phng, ca c nc khỏ thun tin. Chớnh vỡ vy m xa nay x oi vn l ca ngừ th ụ, ng Lõm ó v s cú nhiu iu kin thun tin trong giao lu tip xỳc vn hoỏ. Khụng ch ng b m ng Lõm cũn nm cnh dũng sụng Cỏi (sụng Hng) Nht cn th, nh cn giang. ng Lõm va gn sụng ln, va gn ụ th ln [25, tr.12]. Ngoi ra ng Lõm cũn cú dũng sụng Con phỏt nguyờn t phớa nỳi Ba Vỡ vo sụng Bụi, nhp vo sụng ỏy Giỏn Khu, Ninh Bỡnh. Sụng Con chy t Tõy sang ụng quanh co un khỳc men theo cỏc ro t trng chia ng Lõm thnh hai na. Na phớa Bc rng hn gm cỏc lng H Tõn, Hng Thnh, ụng Sng, Cam Thnh, Mụng Ph, oi Giỏp, Vn Miu; na phớa Nam gm Cam Lõm v Ph Khang. Sụng Con cũn gi l sụng Tớch, theo truyn thuyt l du tớch ca cuc chin nm nm bỏo oỏn, i i ỏnh ghengia Thu Tinh v Sn Tinh xung quanh nng cụng chỳa ca Hựng Vng th 18. Sụng Con trc õy l ng giao thụng thu quan trng, thuyn bum t Nam nh, Thỏi Bỡnh, H Nam thng ch hng hoỏ t min xuụi lờn cp bn mua bỏn, i chỏc lõm th sn ca min ngc. Ngy nay sụng Con ch cũn tỏc dng ti tiờu nc phc v cho sn xut nụng nghip, tụ im cho cnh quan ng Lõm thờm hu tỡnh. c bit, ngy nay ng Lõm cũn cú thun li khi cu Trung H va mi c khỏnh thnh (nm 2003), ng cao tc Lỏng Ho Lc tip tc m rng nõng cp, ng trỏnh th xó (ng H Chớ Minh) ó khi cụng nm 2003. 8 Ngy nay, ng Lõm cũn cú thờm nhng thun li ln vi nhng tim nng v du lch ca chớnh mỡnh cng nh quan h vi c mt mng li lin k ca mt vựng du lch a dng thuc Sn Tõy v cỏc a phng k cn nh: n Thng, n th Bỏc H, rng Quc gia Ba Vỡ, Ao Vua, Khoang Xanh (Ba Vỡ), n Hựng (Phỳ Th) chựa Tõy Phng, chựa Thy, chựa Trm Gian, khu du lch ng Mụ, Ngi SnVi v trớ a lý nh vy, ng Lõm thc s cú nhiu iu kin thun li phỏt trin v mi mt. ng Lõm cú a hỡnh i gũ ni tip nhau nh bỏt ỳp vi ba mt nc sụng bao bc, cú ỏ ong, ỏ vụi l ngun vt liu xõy dng vi tr lng ln. L vựng t nm trờn bc thm phự sa c khụng bng phng, cú c im gm nhng di t un cong uyn chuyn hp thnh t cỏc mm i gũ liờn tip t chõn nỳi Ba Vỡ soi ra, vi cao trung bỡnh so vi mt bin 18 m, trung tõm l i Cm cú cao 48 m. Phớa Tõy Bc v ụng Bc l rng Rui c cựng khụng gian ca khu n, lng Ngụ Quyn, hng mt xung Minh ng (vng Hựm), ỡnh Phựng Hng ta lng vo i Vin. Phớa di len vo gia cỏc mm i l khe nc un khỳc ni vi di sụng Tớch. Trong 9 thụn xó ng Lõm thỡ H Tõn v Hng Thnh l hai thụn nm ven b sụng Hng v bờn ngoi hai con ờ ngn cỏch chỳng vi cỏc thụn bỏn sn a. Trong khi khụng gian c trỳ ca bn thụn Mụng Ph, Cam Thnh, oi Giỏp, ụng Sng khụng cũn lu tre ngn cỏch to thnh mt khi lin nhau. iu c bit l dõn cỏc lng khỏc gn k vi bn thụn ny cng khú cú th phõn nh c rừ rng ranh gii gia cỏc thụn vỡ c dõn t lõu ó xen k. Ngy nay, khi núi ti lng c ng Lõm ngi ta thng ngh n cỏc thụn trong ờ, cỏc thụn bỏn sn a nh: Mụng Ph, Cam Thnh, oi Giỏp, ụng Sng. Nhng thụn ny l nhng thụn gc cũn bo lu c nhng nột vn hoỏ c truyn ca lng xó ng bng Bc B c bit ca x oi t ỏ ong khụ. Cỏc thụn gn sụng do c im v a th quy nh tớnh khụng n nh, nờn phn no hỡnh dỏng c xa ca ngụi lng khụng rừ nột, mc du õy cng l nhng thnh t cu to nờn mt ng Lõm y bn sc. 9 Thu khai thiờn lp a ni ny vn l rng rm lau lỏch, c di mc um tựm, nhiu thỳ rng n np, ng thi cng l a bn sinh sng ca ngi Vit c. Nhiu th h ni tip nhau khai phỏ, ci to thiờn nhiờn ó li cho nhõn dõn ng Lõm tha hng mt di sn quý giỏ, ú l nhng cỏnh ng, nhng i gũ v c nhng rc sõu cú th canh tỏc lỳa, mu, rau u v cõy cụng nghip Xa kia ng Lõm thuc t Phong Chõu c kớnh, kinh ụ ca cỏc Hựng Vng thi dng nc, mt a bn ó cú c dõn t rt lõu i v cng l mt trung tõm c dõn quan trng [45, tr.17]. Núi v iu kin t nhiờn khụng th b qua khớ hu thi tit, nhõn t thng xuyờn chi phi mụi trng t nhiờn, qun th ng thc vt v cuc sng con ngi. ng Lõm thuc vựng nỳi Ba Vỡ nờn cú s phõn hoỏ theo hng cỏc sn nỳi. Nhit trung bỡnh nm khong 250C, cao nht khong 270C v thp nht khong 200C; lng ma trung bỡnh nm 1800 - 2000 mm nhng phõn b khụng u. Lng ma trong mựa khụ ch bng 12 - 13% lng ma trong mựa ma; lng bc hi trong mựa khụ rt cao. Núi chung, khớ hu thi tit ng Lõm tng i ụn ho, cú 4 mựa: Xuõn, H, Thu, ụng rừ rt. Tớnh cht khớ hu n nh ca 4 mựa giỳp cho vic sn xut v sinh hot cú nhiu thun li. C dõn ng Lõm cú th hiu c quy lut t nhiờn ú ỏp dng vo sn xut, trỏnh c khớ hu h khc v nhng thiờn tai bt bin lm nh hng n mựa mng. iu kin khớ hu xó ng Lõm c th hin c th trong Bng 1: Khớ hu ng Lõm di õy [24, tr.36]: 10