Biện pháp chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học ở các trường trung học phổ thông quận Ngô Quyền thành phố Hải Phòng

CHƯ ƠNG I CO SỎ LÝ LUẬN CỦA VÂN ĐỂ CHỈ ĐẠO THỤC HIỆN Đ ổ i MỚI * * • • PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TRƯNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Lịch sử nghièn cứu vấn đe C hủ trư ơ n g đ ổ i m ớ i P P D H c ó c ơ sở th ự c tiễ n từ y ê u c ầ u c ủ a s ự v ậ n đ ộ n g v à p h á t t i iế n c ủ a đ ấ t n ư ớ c t r o n g l ừ n g t h ờ i k ỳ v à t ừ CƯ s ớ l ý l u ậ n d ạ y h ọ c p h ù h ợ p v ớ i g iá o d ụ c c ủ a V i ệ t N a m th e o q u a n đ iể m tư tư ở n g d ạ y h ọ c c ủ a C h ủ t ịc h H ồ C h í M in h . N h ữ n g q u a n đ iể m c ủ a N g ư ờ i v ề g iá o d ụ c r ấ t to à n d iệ n v à s â u s ắ c . V ớ i n g u y ê n lý c ơ b ả n " h ọ c p h ả i đ i đ ổ i v ớ i h à n h , l ý lu ậ n p h á i liê n h ệ v ớ i th ự c t ế " , v ớ i p h ư ơ n g c h â m " g iá o d ụ c k ế t h ợ p v ớ i la o đ ộ n g s á n x u ấ t" ( H ồ c h ủ t ịc h b à n v ề g iá o d ụ c N X B g iá o d ụ c - H N 1 9 6 2 ) n h à tr ư ờ n g đ ã tr ở th à n h m ộ t b ộ p h ậ n g ắ n k ế t h ữ u c ơ v ớ i x ã h ộ i , t r ớ t h à n h đ ộ n g lự c t h ú c đ ẩ y k i n h t ế x ã h ộ i p h á t tr iể n . N h ữ n g p h ư ơ n g p h á p d ạ y h ọ c m à N g ư ờ i n ê u ra : - T h ứ n h ấ t: D ạ y h ọ c p h ả i n h ằ m p h á t t r i ể n t r í t u ệ , t í n h đ ộ c lậ p , s á n g t ạ o v à tín h tíc h cự c c ủ a n g ư ờ i h ọ c - T h ứ h a i: D ạ y h ọ c p h ả i d ự a tr ê n c ơ s ở t ô n t r ọ n g n h ữ n g đ ặ c đ iể m của người học. - T h ứ b a : D ạ y h ọ c , g iá o d ụ c p h á i h ư ớ n g tớ i x â y d ự n g m ố i q u a n h ệ th â n á i - d â n c h ủ g iữ a t h ầ y v à t r ò . ( H ồ C h í M in h b à n v ề c ô n g tá c g iá o d ụ c - N X B S ự T h ậ t 1 9 7 7 ) N ộ i d u n g t ư t ư ớ n g t r c n c ủ a N g ư ờ i là n h ữ n g đ ị n h h ư ớ n g lớ n c h o đ ổ i m ớ i g i á o d ụ c đ à o t à o , đ ổ i m ớ i P P D H từ t r ư ớ c đ ế n n a y , p h ù h ợ p v ớ i l ý lu ậ n d ạ y h ọ c h i ệ n đ ạ i đ ã đ ư ợ c Đ á n g v à n h à n ư ớ c ta q u á n t r i ệ t t r o n g c á c c h ủ trư ơ n g đ ịn h h ư ớ n tĩ đ ổ i m ớ i p h ư ơ n g p h á p g iá n g d ạ y q u a c á c t h ờ i k ỳ . T r o n g b ố i c ả n h đ ấ t 1I n ư ớ c đ a n g t i ê n h à n h đ ổ i m ớ i t o à n d iệ n c ô n g c u ộ c x â y đ ự n g c h ủ n g h ĩ a x ã h ộ i ( C N X H ) , g i á o d ụ c đ à o t ạ o m u ố n k h ắ c p h ụ c s ự t r ì t r ệ , lạ c h â u , đ á p ứ n g đ ư ợ c yêu cáu phương p h á t tr iể n h iệ n đ ạ i c ủ a đ ấ t n ư ớ c , g iá o d ụ c v à đ à o tạ o p h á i đ ổ i m ớ i p h á p d ạ y h ọ c th e o tư tư ở n g c h i đ ạ o c ủ a tư tư ớ n g H ồ C h í M in h . C ó p h ư ơ n g p h á p g iá n g d ạ y đ ú n g m ớ i c h u v ể n h o á n ộ i d u n g g iá o d ụ c to à n d iệ n v à p h ù h ợ p th à n h s ự p h á t t r iể n to à n d iệ n v à h à i h o à ớ t h ế h ệ tr ẻ , từ đ ó m ớ i th ự c h iệ n đ ư ợ c m ụ c t i ê u g i á o d ụ c . V ớ i n h ữ n g đ ịn h h ư ớ n g n ê u tr ê n , đ ã c ó n h iề u n g h iê n c ứ u v ề l í lu ậ n v à th ự c t i ễ n đỏi m ới PPDH đ ư ợ c tr iể n k h a i. C ó th ế k h á i q u á t th à n h h a i h ư ớ n g n g h iê n c ứ u c h í n h n h ư s a u : N g h i ê n c ứ u lí l u ậ n : H ệ t h ố n g , k h á i q u á t h o ú c á c v ấ n đ ề l í l u ậ n v ề đ ổ i m ớ i P P D H . C á c n g h iê n c ứ u n à y c h o p h c p tổ n g q u a n đ ư ợ c c h ủ tr ư ơ n g , đ ịn h h ư ớ n g v à c á c n g u y ê n tá c c h ỉ đ ạ o đ ổ i m ớ i P P D H t r o n g n h à trư ờ n g ở c á c c ấ p , bậc học. N g h i ê n c ử u t r i ể n k h a i c á c q u a n đ i ế m tư tư Ở M Ị , g i ả i p h á p , k ĩ t h u ậ t t r o n g dôi m ớ i P P D H t r o n g n h à tr ư ở n g : H ư ớ n g n g h i ê n c ứ u n à y đ ư ợ c t h ự c h iệ n k h á r ộ n g k h ắ p v ớ i n h i ê u đ ề t à i ở c á c c ấ p q u ả n l í k h á c n h a u . Đ á n g c h ú ý là B á o c á o đ ề tà i v ề đ ổ i m ớ i P P D H c ủ a V iệ n K h o a h ọ c G i á o d ụ c d o P G S .T S T r ầ n K i ề u c h ủ b iê n . M ộ t s ố c ô n g t r ì n h n g h i c n c ứ u c ó l i ê n q u a n đ ế n đ ề t à i đ ư ợ c c h ú n g t ô i q u a n t â m là : - C ô n g t r ì n h n g h iê n c ứ u “ Đ ổ i m ớ i P P D H b ậ c T H P T - n h ữ n g k h ó k h ă n v à g iú i p h á p ” ( N g u y ễ n H u y P h á p - tạ p c h í p h á t t r iể n G D số 8) đã nêu các k h ó k h ă n v é p h ía G V , H S , v ề c ơ s ở v ậ t c h ấ t, v ề c ơ c h ế q u ả n lí . T r ê n c ơ sở đ ó , tá c g iá đ ề x u ấ t c á c h iệ n p h á p n h ằ m th ự c h iệ n đ ổ i m ớ i P P D H t r o n g n h à trư ờ n g . - N g h iê n c ứ u c ủ a tá c g iá P h a n s ắ c L o n g v ớ i đ é tà i “ đ ổ i m ớ i P P D H g ắ n v ớ i v i ệ c r ò n l u v ệ n c á c k ĩ n ũ n t i s ư p h ạ m c ủ a n h à g i á o ” . T á c g iá đ ã t ậ p t r u n g 12 v à o v iệ c rò n lu y ệ n c á c k i n ă n g p h â n tíc h sư p h ạ m b à i h ọ c , t h iế t k ế tổ c h ứ c c á c h o ạ t đ ộ n g h ọ c tậ p c h o h ọ c s in h , sứ d ụ n g c á c p h ư ơ n g tiệ n d ạ y h ọ c . . . C á c n g h ic n v iệ c th ự c h iệ n c ứ u n c u trê n đ ã đ ề c ậ p đ ế n c á c k h ía c ạ n h k h á c n h a u c ủ a đổi m ới PPDH ớ n h à trư ờ n g p h ổ th ô n g . T u y n h iê n , c h ư a c ó n h ữ n g n g h iê n c ứ u c ó h ệ th ố n g đ ề c ậ p đ ế n ả n h h ư ớ n g c ủ a c á c y ê u t ố k h á c n h a u đối với q uá trìn h th ự c h iệ n đổi m ới PPDH h iệ n nay tro n g c á c trư ờ n g phổ t h ô n g . Đ ặ c h iệ t là n h ữ n g n g h i ê n c ứ u v ề v ấ n đ ề n à y d ư ớ i b ì n h d iệ n c ủ a k h o a h ọ c q u á n l í g iá o d ụ c . 1.2. Các khái niệm còng cụ 1 .2 .1 . P h ư ơ n g p h á p d ạ y h ọ c Q u á tr in h này lu ô n d ạ y h ọ c c ó tín h tồ n tạ i đ ồ n g h a i m ặ t. Đ iề u đ ó c ó n g h ĩa , t r o n g q u á tr ì n h th ờ i h a i h o ạ t đ ộ n g d o h a i c h ủ th ể tiế n h à n h tr o n g sự tư ơ n g t á c v à q u y đ ị n h lẫ n n h a u . Đ ó là h o ạ t đ ộ n g d a y v à h o ạ t đ ộ n g h ọ c . H o ạ t đ ộ n g h ọ c ( h ọ c tậ p ) đ ư ợ c th ự c h iệ n b ở i c h ủ t h ể là n g ư ờ i h ọ c . Đ â y là h o ạ t đ ộ n g n h ằ m tạ o ra s ự th a y đ ổ i k in h n g h iệ m c ủ a n g ư ờ i h ọ c m ộ t c á c h b ề n v ữ n g v à c ó t h ê q u a n s á t đ ư ợ c n h ờ c ơ c h ế l ĩ n h h ộ i v à l u y ệ n t ậ p . " D ạ y " là h o ạ t đ ộ n g d o g i á o v i ê n là c h ủ t h ê n h ằ m t ổ c h ứ c , đ iề u k h i ể n đ ố i v ớ i n g ư ờ i h ọ c n h ằ m h ì n h th à n h v à p h á t tr iê n g iá o động v iê n h o ạ t đ ộ n g h ọ c tậ p c h o h ọ c . T r o n g k h ô n g c h i tru y ề n th ụ hoạt đ ộn g dạy, người n h ữ n g t r i th ứ c c ó s ẵ n m à p h á i tổ c h ứ c h o ạ t tự lự c n h ậ n t h ứ c c ủ a h ọ c s i n h nhằm h ìn h th à n h c h o h ọ c s in h t h á i đ ộ , n à n g lự c , p h ư ơ n g p h á p v à ý c h í h ọ c t ậ p đ ê h ọ t ự k h a i p h á t r i th ứ c . H o ạ t đ ộ n g d ạ y v à h o ạ t đ ộ n g h ọ c tạ o th à n h m ộ t h ệ th ố n g th ố n g n h ấ t, tá c đ ộ n g lầ n n h a u g iữ a g i á o v i ê n v à h ọ c s i n h . N ế u t h ầ y v à t r ò c ó s ự k ế t h ợ p c h ặ t c h ẽ t h ì n g ư ờ i h ọ c tiế p c ậ n c h â n lý k h o a h ọ c m ộ t c á c h c h ủ đ ộ n g , tíc h c ự c . Đ c d ạ y h ọ c c ó k ế t q u á t h ì F P D H là r ấ t q u a n t r ọ n g . Q u a n n i ệ m v ề p h ư ơ n g p h á p d ạ y h ọ c b ị c h i p h ô i b ớ i q u a n n iệ m v ổ d ạ y v à h ọ c . 13 N ê u q u a n n i ệ m d ạ y h ọ c là t r u y é n t h ụ v à t h u n h ậ n k i ế n th ứ c t h ì P P D H là c á c h t h ứ c t r u y é n đ ạ t v à t h u n h ậ n k i ế n th ứ c , n ế u q u a n n i ệ m d ạ y h ọ c là q u á t r ì n h trợ g iú p n g ư ờ i h ọ c , c h iê m l ĩ n h đ ô i tư ợ n g h ọ c t ậ p t h ì p h ư ơ n g p h á p d ạ y h ọ c g ắ n l ie n v ớ i q u y t r ì n h , c á c h th ứ c t ổ c h ứ c q u á t r ì n h n h ậ n t h ứ c c h o n g ư ờ i h ọ c . P h ư ơ n g p h á p k h ô n g c ó m ụ c đ í c h tự t h â n ( T S Đ ặ n g X u â n H á i - B à i l ý lu ậ n d ạ y h ọ c n ó i c h u n g v à d ạ y đ ạ i h ọ c n ó i r i ê n g - t r a n g 7 - H N 2 0 0 3 ). C h ín h v ì v ậ y m à đ ô i k h i n g ư ờ i ta l â y n g h ĩ a đ e n c ủ a t ừ g ố c ''M e t h o d o s " t h e o t i ế n g H y lạ p đ ế c h í ''P h ư ơ n g pháp là c o n dường d õ i th e o s a u m ộ t đ ố i tư ợ n g ". T h e o H e g h e n p h ư ơ n g p h á p là " ý t h ứ c v ề h ì n h t h ứ c c ủ a s ự t ự v ậ n đ ộ n g b ê n t r o n g c ủ a N D " , th e o đ ó , p h ư ơ n g p h á p c h ín h d u n g c ó lo g ic vận đ ộ n g của n ó, ai n ắm đ ộ n g c ủ a n ó n g ư ờ i đ ó sẽ t ì m dung là l o g i c v ậ n đ ộ n g c ủ a n ộ i d u n g . M ỗ i n ộ i đó. C ố G S N g u yễ n c h ắ c n ộ i d u n g v à h iể u r õ lo g ic v ậ n r a p h ư ơ n g p h á p t ổ c h ứ c q u á t r ì n h n h ậ n th ứ c n ộ i N g ọ c Q u a n g c ó v iế t: Phương pháp có m ặt khách q u a n v à c h ú q u a n c ủ a n ó ( B à i b ả n c h ấ t q u á t r ì n h d ạ y h ọ c . S á c h g iá o d ụ c h ọ c Đ H H N 2 0 0 2 ). N h ư v ậ y p h ư ơ n g p h á p là p h ạ m t r ù g ắ n l i ề n v ớ i h o ạ t đ ộ n g c ó ý th ứ c c ủ a con n g ư ờ i, p h ả n ánh hoạt động nhận th ứ c v à h o ạ t đ ộ n g th ự c tiễ n của con n g ư ờ i. C h o n ê n p p là m ộ t t r o n g n h ữ n g y ế u t ố q u y ế t đ ị n h t h à n h c ô n g h a y t h ấ t h ạ i tro n g hoạt động n h ậ n th ứ c v à c ả i t ạ o h i ệ n th ự c c ủ a c o n n g ư ờ i. P h ư ơ n g p h á p đ ú n g đ ắ n sẽ đ e m lạ i n h ữ n g k ế t q u á c a o v à n g ư ợ c lạ i. T ro n g q u á trìn h dạy học (Q T D H ) phưưng p h á p d ạ y n h ữ n g t h à n h t ố c ó v a i t r ò h iệ n th ự c h o á v à l à m học là m ộ t t r o n g c h o n h ữ n g th à n h tố k h á c c ủ a q u á t r ì n h d ạ y h ọ c v ậ n đ ộ n g , p h á t t r i ế n . P h ư ơ n g p h á p d ạ y h ọ c c h ỉ r õ c á c h th ứ c t ổ c h ứ c d ạ y h ọ c v à v i ệ c lự a c h ọ n n ó p h ả i p h ù h ợ p v ớ i m ụ c t i c u . n ộ i d u n g đ iề u k i ệ n p h ư ơ n g t i ệ n v à đ ặ c b iệ t là p h ả i p h ù h ợ p v ớ i đ ặ c đ iể m c ủ a n g ư ờ i h ọ c . D o đ ó , c ó th ê k h á n g đ ị n h , P P D H c ó q u a n h ệ m ậ t t h i ố v ớ i c á c t h à n h t ố c â u t r ú c k h á c c ủ a q u á t r ì n h d ạ y h ọ c . M ố i q u a n h ệ n à y đ ư ợ c th ó h iệ n n h ư h ì n h 14 1.1 v à 1 .2 . H ì n h l .l : Q uan hệ giữa PPD H với các thành tô và m ôi trường của Q T D H MT ND Hình 1.2: Q uan hệ của PPDH với các thành tô cấu trúc của của Q TD H M ặ c d ù c ò n n h iề u q u a n n iệ m n iệ m kh á c nhau về P P D H , n hư ng nhữ ng q ua n n à y đ ề u t h ố n g n h ấ t t r o n g v iệ c x á c đ ịn h m ộ t s ố d ấ u h iệ u đ ặ c tr ư n g c ủ a P P D H n h ư sau: 15 - P P D H p h á n á n h sự v ậ n đ ộ n g c ủ a q u á t r ì n h n h ậ n th ứ c c ù a H S n h ằ m đ ạ t đư ợ c m ụ c đ íc h d ạ y h ọ c . - P P D H p h á n á n h s ự v ậ n đ ộ n g v à c h iế m lĩn h n ộ i d u n g d ạ y h ọ c - P P D H p h á n á n h c á c h th ứ c tr a o đ ổ i th ô n g t in t r o n g q u á tr ì n h d ạ y h ọ c - P P D H p h a n á n h c á c h th ứ c đ iề u k h iể n , c h ỉ đ ạ o tổ c h ứ c h o ạ t đ ộ n g n h ậ n th ứ c th e o m ộ t q u y t r ì n h n h ấ t đ ịn h . P h ư ơ n g p h á p d ạ y h ọ c p h á n á n h c á c h th ứ c đ iề u k h iể n h o ạ t đ ộ n g nhận th ứ c c ủ a n g ư ò i h ọ c từ k h â u k í c h t h í c h , tạ o d ự n g đ ộ n g c ơ , tổ c h ứ c h o ạ t đ ộ n g n h ậ n th ứ c đ ế n k iế m tr a đ á n h g iá k ế t q u ả h o ạ t đ ộ n g n h ậ n th ứ c đ ó . P P D H c ó n h ữ n g đ ắ c đ iể m c h ín h s a u đ â y : - PPDH d ư ợ c q u y đ ị n h b ơ i m ụ c đ í c h íỊÌátì d ụ c v à m ụ c tiê u d ạ y h ọ c : M ụ c t iê u d ạ y h ọ c ( c ủ a m ô n h ọ c , c h ư ơ n g , b à i v à t iế t h ọ c ) là n h ữ n g t r i th ứ c , k ĩ n ă n g , k ĩ x ả o , th á i đ ộ và h à n h v i m à n g ư ờ i h ọ c c ầ n p h ả i đ ạ t đ ư ợ c sau k h i k ế t th ú c m ô n h ọ c , c h ư ơ n g , b à i h a y tiế t h ọ c đ ó . M ụ c tiê u d ạ y h ọ c đ ư ợ c sử d ụ n g tư ơ n g ứ n g v ớ i t h u ậ t n g ữ k ế t q u ả h ọ c t ậ p b ắ t b u ộ c . M ụ c tiê u d ạ y h ọ c c ủ a b à i h ọ c g ó p p h ẩ n th ự c h iệ n c ủ a c á c h ọ c p h ầ n v à m ụ c tiê u m ụ c tiê u d ạ y h ọ c d ạ y h ọ c c ụ th ể là c á c th à n h t ố tạ o n ê n m ụ c đ íc h d ạ y h ọ c . M ụ c đ í c h g i á o d ụ c c ủ a n ư ớ c ta t r o n g g i a i đ o ạ n h i ệ n n a y là g i á o d ụ c c o n n g ư ờ i V iệ t N a m p h á t t r iể n to à n d iệ n , c ó đ ạ o đ ứ c , t r i th ứ c , sứ c k h o e v à th ẩ m m ĩ , p h á t t r i ể n đ ư ợ c n ă n g lự c c ủ a c á n h â n , đ à o t ạ o n h ữ n g n g ư ờ i la o đ ộ n g c ó k ĩ n ă n g n g h é n g h iệ p , n ă n g đ ộ n g , s á n g tạ o , t r u n g th à n h v ớ i l í tư ở n g đ ộ c lậ p d â n t ộ c v à c h ủ n g h ĩ a x ã h ộ i , c ó ý c h í v ư ơ n lê n l ậ p t h â n , l ậ p n g h i ệ p , c ó ý th ứ c c ô n g d á n . . V ớ i q u a n đ i ế m n à y , đ ị n h h ư ớ n g đ ổ i m ớ i P P D H h i ệ n n a y là đ á p ứ n g đ ư ợ c m ụ c đ íc h g iá o d ụ c th e o y ê u c ấ u x ã h ộ i, th e o x u h ư ớ n g p h á t t r iể n c ủ a đ ấ t n ư ớ c . - P P D H d ư ợ c c ụ th ê lio á b à i n ộ i ilu n iỊ d ạ y h ọ c : N ộ i d u n g d ạ y h ọ c là n ộ i d u n g h ọ c v â n c ù n g v ớ i h ệ t h ố n g c á c h o ạ t đ ộ n g đ ư ợ c th ự c h iệ n b ớ i g iá o v iê n v à h ọ c s in h n h à m g iú p h ọ c s in h c h u y ể n h o á n ộ i d u n g h ọ c v â n th à n h c h á t liệ u c h o 16